Afstandsleren structureel organiseren in het secundair onderwijs
Op 24 maart 2023 bekrachtigde de Vlaamse Regering het decreet over het hybride onderwijs in het secundair onderwijs. Dit kader zorgt ervoor dat je interactief afstandsonderwijs structureel kan inbouwen in het leerplan van je school of centrum.
Wat is afstandsleren?
Naast contactonderwijs waarbij leerlingen op school les volgen in een klaslokaal, atelier, werkplaats of via een virtuele leeromgeving, kan je ook interactief afstandsonderwijs aanbieden. Het gaat dan om plaatsonafhankelijke onderwijsactiviteiten met interactie tussen de leerling en de leraar via digitale media binnen de schooltijd.
Interactief afstandsonderwijs kan synchroon of asynchroon verlopen tijdens de schooltijd.
- Synchroon afstandsonderwijs: de leraar en leerlingen zijn op hetzelfde moment online aanwezig door bijvoorbeeld gebruik te maken van software voor videovergaderingen.
- Asynchroon afstandsonderwijs: de communicatie en interactie tussen de leraar en leerlingen vindt niet tegelijkertijd plaats.
- Leerlingen kunnen een interactieve online module doorlopen zonder dat de leraar op dat ogenblik online aanwezig is.
- De leraar kan de leerling vragen om digitale oefeningen of opdrachten in te leveren op een later tijdstip.
Voor leerlingen kan interactief afstandsonderwijs een kwaliteitsvolle vorm van onderwijs zijn, als dat kwalitatief en doordacht gebeurt, met oog voor de verschillende randvoorwaarden die hieronder verder besproken worden.
Er wordt een regelgevend kader gecreëerd voor structureel interactief afstandsonderwijs in het secundair onderwijs.
Het kader treedt in werking vanaf 17 april 2023. Dit laat scholen toe zich tijdig voor te bereiden op een implementatie in het schooljaar 2023-2024.
Voor wie?
Afstandsonderwijs is bedoeld voor het secundair onderwijs.
- Interactief afstandsonderwijs in groep aanbieden is mogelijk voor alle graden binnen het voltijds gewoon secundair onderwijs (met uitzondering van aanloopstructuuronderdelen) en OV3 en OV4 in het buitengewoon secundair onderwijs.
- Interactief afstandsonderwijs voor een individuele leerling aanbieden is uitzonderlijk mogelijk in heel het secundair onderwijs, dus ook in de aanloopstructuuronderdelen, in het DBSO, in de leertijd, in het buitengewoon secundair onderwijs van OV1 en OV2.
- Er is geen onderscheid tussen de organisatievorm (duaal of niet-duaal) of de finaliteit van een structuuronderdeel.
- Ook voor 7de leerjaren en hbo5-opleidingen is interactief afstandsonderwijs mogelijk.
- Stem je afstandsonderwijs af op de mogelijkheden en noden van de doelgroep.
- Bekijk met het lerarenteam voor welke leerlingengroepen het afstandsonderwijs een meerwaarde kan zijn ten opzichte van contactonderwijs.
- Afstandsonderwijs kan je organiseren voor een volledige leerlingengroep, een klas of individuele leerlingen. De keuze zal voortvloeien uit de pedagogische visie die je aan het afstandsonderwijs koppelt.
- Afstandsonderwijs is geen afdwingbaar leerlingenrecht.
- Bewaak bij de organisatie van afstandsonderwijs het leerrecht en de participatiekansen van elke leerling, met speciale aandacht voor leerlingen die zich in een kwetsbare thuissituatie bevinden of leerlingen met specifieke ondersteunings- en onderwijsbehoeften.
- Om elke leerling maximale leerkansen te geven, bied je leerlingen de mogelijkheid om het afstandsonderwijs op school of in het centrum te volgen in een computer- of studiezaal.
Visie, analyse beginsituatie en beleid
Je school of centrum ontwikkelt een eigen visie op het hybride onderwijs en bepaalt de bijhorende doelen op het niveau van de leerling of cursist. Als je als school of centrum jouw visie op hybride onderwijs en interactief afstandsonderwijs en de bijhorende doelen ontwikkelt, dan sta je stil bij het effect op de onderwijskwaliteit. Je hoeft jouw visie niet uitgebreid op papier te zetten. Zorg er wel voor dat ze duidelijk is voor het schoolteam, de leerlingen en de ouders. De wegwijzers 'blended onderwijs en interactief afstandsonderwijs' en de wegwijzer 'schooleigen ICT-visie' kunnen je hierbij helpen.
Net zoals voor het contactonderwijs, is het interactief afstandsonderwijs gevat in het referentiekader onderwijskwaliteit (OK). Denk na met je team hoe je interactief afstandsonderwijs kan verankeren in de kwaliteitsontwikkeling van je school of centrum.
Als je als school of centrum beslist om interactief afstandsonderwijs te organiseren, zijn deze 2 stappen cruciaal:
- De beginsituatie: Een analyse van de beginsituatie, met minstens aandacht voor:
- De beschikbaarheid en kennis van de benodigde ICT-materialen. Meer informatie over de aankoop van mobiele toestellen: Kenniscentrum Digisprong - Inspiratiegids voor de aankoop van mobiele toestellen.
- De beschikbare competenties van de leerling en de leerkracht. Om de competenties van je leraren in kaart te brengen, kan je gebruikmaken van Digisnap.
- Beleid ontwikkelen: Met de resultaten van die analyse kan je een doeltreffend professionaliseringsbeleid voor je team ontwikkelen. Zo kan je de digitale competenties van je leraren versterken op basis van je schooldoelen en behoeften aan professionalisering.
Randvoorwaarden
- Je organiseert interactief afstandsonderwijs altijd in combinatie met contactonderwijs.
- Je bepaalt autonoom de verhouding tussen interactief afstandsonderwijs en contactonderwijs. Als structuuronderdelen duaal worden ingericht, of binnen het stelsel voor leren en werken, is die verhouding te beschouwen als de tijd die de leerling binnen die systemen in een les- of schoolcomponent doorbrengt en dus niet de tijd op de werkvloer. Op schooljaarbasis kan voor een leerlingengroep maximaal
- 20% per structuuronderdeel via interactief afstandsonderwijs mag worden aangeboden in de eerste graad en het onthaaljaar
- 30% in de tweede graad en
- 40% in de derde graad.
- Deze maximumgrens is niet van toepassing voor de structuuronderdelen 'topsport', het structuuronderdeel 'ballet' en de hbo5-opleiding verpleegkunde.
- Participatie, inspraak en overleg over de organisatie van afstandsonderwijs op school zijn essentieel. Zorg voor draagvlak bij je lerarenteam, leerlingen en ouders. Dat kan via formele participatieorganen zoals de schoolraad, pedagogische raad, leerlingenraad en ouderraad. Of het kan informeel, bijvoorbeeld op een personeelsvergadering of door je leerlingenraad te betrekken.
Afspraken
- Zorg ervoor dat je project gedragen is en bespreek de aanpak en organisatie met je team. Bespreek je beleid binnen de schoolraad. Onderhandel en overleg binnen het lokaal onderhandelings- of overlegcomité over wijzigingen in het arbeidsreglement die nodig zijn om je personeelsleden in te zetten in het afstandsonderwijs. Betrek ook de leerlingenraad.
- Neem de afspraken over afstandsonderwijs op in je school- of centrumreglement, zodat ouders en leerlingen bij de start van het schooljaar voldoende geïnformeerd zijn over de organisatie van het afstandsonderwijs.
- Neem minstens volgende elementen op in dat reglement:
- De mogelijkheid om interactief afstandsonderwijs op je school of centrum te volgen.
- In welke opleidingen je interactief afstandsonderwijs organiseert,
- Of je het interactief afstandsonderwijs in groep of individueel aanbiedt.
- Neem minstens volgende elementen op in dat reglement:
Het schoolreglement vermeldt vandaag ook al de basisprincipes van evaluatie. Wanneer leerstofonderdelen via afstandsonderwijs worden aangeboden, dient men deze basisprincipes ook aan te vullen voor deze leerstofonderdelen via afstandsonderwijs.
- Redelijke aanpassingen die voor contactonderwijs gelden, zijn ook voor afstandsonderwijs van toepassing. Maak daar op voorhand afspraken over met je leraren en je leerlingen. Als de redelijke aanpassingen niet gegarandeerd zijn, bekijk dan welke oplossingen alsnog mogelijk zijn. Indien er geen alternatieve oplossingen gevonden kunnen worden, kan je voor die leerlingen geen afstandsonderwijs organiseren.
Registratie aan- en afwezigheden
Dezelfde voorwaarden gelden als in het contactonderwijs. Om een regelmatige leerling te zijn, moet een leerling het gekozen structuuronderdeel volledig en daadwerkelijk volgen. Ook voor gewettigde afwezigheden geldt dezelfde regeling als bij contactonderwijs.
In het geval van synchroon afstandsonderwijs zijn leerlingen en de leraar op hetzelfde moment online aanwezig en geldt voor de registratie van de aan- en afwezigheden dezelfde werkwijze als tijdens het gewone contactonderwijs.
Tijdens het asynchroon afstandsonderwijs vindt de communicatie tussen de leerling en de leerkracht niet gelijktijdig plaats. Het gaat dan bijvoorbeeld om onderwijs waarbij leerlingen zelfstandig modules doorlopen, zonder dat de leerkracht erbij is, of om onderwijs zonder live interactie via live streaming.
Bij sommige vormen van asynchroon afstandsonderwijs kan de gebruikelijke aan- en afwezigheidsregistratie een uitdaging vormen, omdat er geen synchrone interactie is tussen leerling en leerkracht. Ga in dat geval altijd uit van de algemene principes:
- Maak duidelijke afspraken met de leraren, leerlingen en ouders over online aan- en afwezigheden bij afstandsonderwijs. Je beschikt over de autonomie en het beleidsvoerend vermogen om daarover een visie te ontwikkelen die past binnen de context van je school of centrum.
- Neem in ieder geval de afspraken rond aan- en afwezigheden en evaluatie bij afstandsonderwijs op in het schoolreglement.
- Bijvoorbeeld: een leerling krijgt voor een vak of project de opdracht om een digitale oefening te maken, deel te nemen aan een online discussieforum, of een filmpje te realiseren. Als je leerling de opdracht niet heeft gemaakt, dan kan jouw school dat vertalen naar een afwezigheid.
- Bij asynchroon afstandsonderwijs behoort het tot de autonomie van de school om het concept aanwezigheid te operationaliseren, aansluitend bij de richtlijnen en bepalingen die gelden binnen haar visie op aan- en afwezigheden.
Auteursrechten en beschermmaatregelen voor digitaal materiaal
Auteursrechten beschermen de maker van een creatief werk en ontstaan automatisch. De bescherming van digitaal materiaal volgt dezelfde auteursrechtelijke regels als die van de ontwikkeling van andere lesvoorbereidingen, het tonen van fragmenten uit boeken, het tonen van films, het voordragen van gedichten, ….
Als je als leerkracht (digitaal) materiaal ontwikkelt of opneemt in functie van jouw schoolopdracht, dan bepaalt het decreet rechtspositie dat de school (werkgever) automatisch eigenaar wordt van dit materiaal en dat ze er auteursrechten over heeft. Jij blijft als leerkracht wel de morele rechten behouden. Dit geldt ook zo voor de ontwikkeling van materiaal voor het geven van afstandsonderwijs. Je maakt het materiaal voor jouw les en dit is herbruikbaar voor anderen binnen jouw school.
Als je wilt vermijden dat jouw materiaal gebruikt wordt zonder toestemming van jezelf of de werkgever, dan kan je als auteur of werkgever het materiaal juridisch (bijvoorbeeld met een licentie) en/of technisch beschermen. Welke bescherming je toepast hangt af van de vorm van het materiaal. Ga daarbij na of het de inspanning loont om dit materiaal te beschermen, als je het in functie van jouw schoolopdracht ontwikkelt. Het kan nuttig zijn voor andere scholen/klasgroepen om dit materiaal te consulteren of om dit onderling uit te wisselen. Daarnaast maakt bescherming het ook moeilijker om intern met het materiaal aan de slag te gaan.
Gespecialiseerde informatie over auteursrechten kan je terugvinden op KlasCement (voor online delen van lesmateriaal) en de webpagina over auteursrechten op school of op de website van de federale overheidsdienst Economie.
Verwante pagina's
Websites
- Digisprong - Digitale leermiddelen en leerplatformen
- KlasCement - Afstandsleren in de praktijk
- Klasse - Specialist Tommy Opgenhaffen over blended learning
- Mediawijs - Initiatieven voor betaalbaar internet
- Cultuurkuur - Online cultuureducatief aanbod
Regelgeving
- Omzendbrief interactief afstandsonderwijs in het secundair onderwijs (SO/2023/01)
- Omzendbrief afwezigheden secundair onderwijs (SO/2005/04)
- Omzendbrief structuur en organisatie voltijds secundair onderwijs (SO 64)
- BVR codex secundair onderwijs: hoofdstuk 2 school- en centrumreglement (17 december 2010)
Documenten
- Stappenplan afstandsleren secundair onderwijs (pdf, 13 p.) (235 kB)
- Tips voor leraren voor het organiseren van examens op afstand (pdf, 1 p.)